Bł. abp. Antoni Julian Nowowiejski

Wojciech Wielgoszewski, Niedziela toruńska 47/2014, str. 4-5

Błogosławiony Antoni Julian Nowowiejski urodził się 11 lutego 1858 r. w Lubieniu w diecezji sandomierskiej. W 1874 r. wstąpił do Seminarium Duchownego w Płocku. Święcenia kapłańskie przyjął 10 lipca 1881 r. Był rektorem kościoła poreformackiego, profesorem liturgii, teologii moralnej i łaciny w płockim Seminarium, w latach 1883- 1901 jego wicerektorem, a w latach 1901-1908 rektorem. Ponadto pełnił godność prepozyta w kapitule katedralnej. Kierował pracami związanymi z przebudową katedry; jego zasługą jest przywrócenie bazylice katedralnej renesansowego wnętrza. Mianowany 12 czerwca 1908 r. biskupem płockim prowadził gorliwą działalność w wielu obszarach: Przedłużył studia seminaryjne do sześciu lat. Doceniając wysoki poziom kształcenia płockiemu Seminarium, Rada Ministrów RP przyznała mu status wyższej uczelni. W trosce o starszych i chorych księży uruchomił w Płocku dom emerytalny. Dbał o zgromadzenia zakonne. Założył w 1921 r. Zgromadzenie Sióstr Pasjonistek. Sprowadził pasjonistów do Przasnysza, a salezjanów do Czerwińska oraz Płocka. Dużo uwagi poświęcał laikatowi. Patronował Akcji Katolickiej, propagował budowę domów parafialnych pomyślanych jako centra dla stowarzyszeń katolickich. Swoją aktywność zaznaczył w pracy społecznej, m. in. w założonym przez siebie Zakładzie Anioła Stróża, w Towarzystwie Dobroczynności i innych instytucjach. Polecił zakładać w każdej parafii „Opiekę parafialną”, a w czasie kryzysu – „Komitety dla głodnych”. Popierając rozwój szkolnictwa polskiego i oświaty, wydał polecenie zakładania bibliotek parafialnych, inicjował kursy dokształcające i inne dzieła oświatowe. Pasją abp. Nowowiejskiego była praca naukowa. Założył w Płocku Muzeum Diecezjalne i opracował dzieło „Płock. Monografia historyczna”. Pisał prace z dziedziny liturgiki, np. „Wykład liturgii Kościoła katolickiego”, „Pastorologia”. Z okazji 50-lecia święceń kapłańskich w 1931 r. został uhonorowany Krzyżem Komandorskim z Gwiazdą Orderu Polonia Restituta i doktoratem honoris causa Uniwersytetu Warszawskiego. Po wybuchu wojny w 1939 r. abp Nowowiejski nie opuścił swoich diecezjan. Sprzeciwiając się prześladowaniu księży, wystosował memoriał do Nuncjatury Apostolskiej w Berlinie. 28 lutego 1940 r. został internowany w Słupnie. W marcu 1941 Nowowiejski przeniesiono go do obozu koncentracyjnego (KL Soldau) w Działdowie, gdzie traktowano 83-letniego kapłana ze szczególnym okrucieństwem. Szykany, szyderstwa, upokorzenia, ból fizyczny – to była codzienna udręka obozowa Arcybiskupa. Kazano mu padać w błoto, sprzątać ubikacje i biegać mimo podeszłego wieku. Kiedy nie nadążał za innymi, był bity. Pośród bolesnych doświadczeń najcięższą, lecz zwycięską, także dla osadzonego razem z nim biskupa sufragana Leona Wetmańskiego była „ próba krzyża”. Pewnego dnia zostali zabrani do podziemnej izby tortur, gdzie zmuszano ich do profanacji (oplucia i podeptania) krzyża św. Stanowczą odmowę przypłacili dotkliwym pobiciem. Jednak cierpienia fizyczne i upokorzenia moralne przyjmował abp Nowowiejski z godnością, w duchu poddania się woli Bożej, dając niezłomne świadectwo wierze. Obozowe życie mieszkańców celi, w której przebywało jeszcze 56 księży, wypełniała modlitwa. Umocniony wewnętrznie Arcybiskup oddziaływał na więźniów, stając się ich duchowym przywódcą. Często im błogosławił i podnosił na duchu. Wycieńczony torturami i głodem, osłabiony wskutek cierpień i podeszłego wieku, odszedł do wieczności prawdopodobnie 28 maja 1941 r. Wśród więźniów panowało przekonanie, że była to śmierć męczeńska, poniesiona za wiarę. Słuszność tego przekonania potwierdzają słowa Męczennika: „Niechaj przykładem będą nam owi męczennicy pierwszych wieków, którzy w chwilach najtrudniejszych zapominali o sobie, pytali o jedno tylko, co by mogli dla Boga uczynić” (List pasterski z 1939 r.). 13 czerwca 1999 r. Jan Paweł II dokonał beatyfikacji 108 Męczenników z okresu II wojny światowej na czele z abp. Antonim Julianem Nowowiejskim